Algemene verbandtechnieken

Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner / Paginastatus: Incompleet. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding. Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?

Het aanleggen van verbanden en het verbinden van wonden vormt een belangrijk deel van de Eerste Hulp. Verbandleer beschrijft de technieken om verbanden aan te leggen. Deze pagina beschrijft een aantal belangrijke aandachtspunten en technieken voor het op de juiste wijze en verantwoord aanleggen van een verband. Enkele zwachteltechnieken worden besproken. Specifieke verbanden worden elders besproken.

Er zijn verschillende opvattingen over verbandleer. De een legt verbanden aan strak volgens de klassieke verbandleer, terwijl de ander met name een functioneel verband wil aanleggen. Of een verband doet wat het moet doen is sterk afhankelijk van het doel van het verband en de gekozen materialen. We moeten ons realiseren dat verbandleer niet zwart-wit is en er meerdere mogelijkheden zijn om tot het doel te komen.

Juiste indicatie

Het aanleggen van een verband begint met het stellen van de juiste indicatie voor het verband. Immers, het aanleggen van een verband moet wel leiden tot verbetering van de toestand van het slachtoffer en leiden tot genezing van het gekwetste lichaamsdeel. Afhankelijk van het soort kwetsuur maakt men een keuze uit verschillende typen verbanden. De eisen die aan het verband gesteld worden zijn sterk afhankelijk van het uiteindelijke doel van het verband.

Een verband wordt meestal aangelegd bij huidverwondingen, of bij letsels aan het bewegingsapparaat.

Een drukverband mag nooit om vingers of tenen worden aangelegd!

Wondbehandeling

Bij huidverwondingen is het noodzakelijk om de wond te behandelen voordat men het verband gaat aanleggen. Doel van het verband bij een verwonding is om in de eerste plaats actief bloedverlies te beperken en de wond te beschermen tegen verdere besmetting met ziektekiemen. Hier wordt op de pagina huidverwondingen uitgebreider op ingegaan.

Bij ernstig actief bloedverlies heeft een wonddrukverband als belangrijkste functie het tegengaan van verder bloedverlies en de bloeding te stoppen.

Letsel aan het bewegingsapparaat

Bij een letsel aan het bewegingsapparaat is het doel van het verband het geven van steun en rust en het tegengaan van zwelling. Men legt een drukverband aan waarmee het aangedane lichaamsdeel geïmmobiliseerd wordt. Door de druk van het verband kan soms zwelling worden tegengegaan.

Juiste materiaalkeuze

Afhankelijk van het type verband dat men gaat aanleggen maakt men een keuze uit de mogelijke materialen.

Voor een wonddekverband is materiaal nodig dat vocht opneemt en de wond steriel afdekt. Men gebruikt hiervoor steriele gazen om de wond steriel (of zo schoon mogelijk) af te dekken, witte watten om vocht op te nemen en een hydrofiele zwachtel om het gaasje met de witte watten vast te leggen. Een hydrofiel elastische zwachtel neemt tevens vocht op. Het gebruik van witte watten is niet strikt noodzakelijk. In de 26ste druk van Het Oranje Kruis Boekje is het gebruik van witte watten bij huidverwondingen grotendeels verlaten.

Voor een wonddrukverband is materiaal nodig dat vocht opneemt en tevens de wond schoon afdekt. Hiervoor kan een snelverband worden gebruikt dat alle materialen voor een wonddekverband ineen bevat. Het snelverband bevat alle onderdelen van het standaard wonddekverband. Het snelverband is snel aan te leggen zodat men weinig tijd verliest met het stelpen van de bloeding. Vervolgens is materiaal nodig dat de bloeding stopt door het uitoefenen van druk op de wond. Men gebruikt synthetische watten en een ideaalzwachtel. Doel van de synthetische watten is het verdelen van de druk van de ideaalzwachtel over de wond. De ideaalzwachtel is in tegenstelling tot de hydrofiele zwachtel steviger en kan veel meer rek hebben en daarmee dus druk uitoefenen op de wond.

Voor een drukverband bij kneuzingen en verstuikingen is het doel van het verband druk geven op het aangedane lichaamsdeel en voor steun en rust te zorgen. Tevens tracht men verdere zwelling te voorkomen. Hiervoor gebruikt men synthetische watten en een ideaalzwachtel. Doel van de synthetische watten is het verdelen van de druk van de ideaalzwachtel over het aangedane lichaamsdeel. De ideaalzwachtel is in tegenstelling tot de hydrofiele zwachtel steviger en kan veel meer rek hebben en daarmee dus druk uitoefenen op de wond.

Daarnaast is het van belang om de juiste breedte van de zwachtel te kiezen. De benodigde breedte is afhankelijk van de leeftijd van het slachtoffer, zijn omvang en het in te zwachtelen lichaamsdeel. Zo wordt voor kinderen meestal gebruik gemaakt van zwachtelbreedte 4 of 6 centimeter, terwijl bij volwassenen meestal 6 tot 10 centimeter voldoet. Kies de juiste maat van het verband aan de hand van het in te zwachtelen lichaamsdeel, niet aan de hand van de leeftijd. Met name bij het aanleggen van een drukverband kan men meter een bredere dan een smalle zwachtel pakken. Een bredere zwachtel zorgt meestal voor een betere drukverdeling. De zwachtel dient echter niet te breed te zijn, zodat er tijdens het zwachtelen hinderlijke vouwen ontstaan.

In de rol kijken

Het 'in de rol kijken' tijdens het zwachtelen is één van de meest essentiële onderdelen van de verbandleer, ongeacht of men gebruik maakt van een ideaalzwachtel of hydrofiel elastische zwachtel. Wanneer men in de rol kijkt is het afrollen van het verband eenvoudiger, maar is men ook beter in staat om de druk die het verband uitoefent te verdelen. Er is veel meer controle over de rek van het verband.

Druk verdelen

Met name bij het wonddrukverband en het drukverband is het goed verdelen van de druk die het verband uitoefent essentieel voor een juiste werking van het verband. Juiste drukverdeling wordt op drie manieren bewerkstelligd:

• Door het aanleggen van een gelijkmatige hoeveelheid synthetische watten, waarbij men altijd begint met een dubbele slag of dubbele laag, zodat men snijranden bij het aanleggen van het ideaalzwachtel over de synthetische watten kan voorkomen. De synthetische watten worden 2/3 overlappend gerold, zodat er een gelijkmatige laag van 2-3 lagen watten ontstaat. Er wordt ook geëindigd met een dubbele winding. Indien een ledemaat een hoek maakt, zoals de enkel, knie en elleboog dient men extra slagen te maken om te zorgen dat de synthetische watten gelijkmatig verdeeld zijn.
• Het gelijkmatig uitoefenen van rek op de ideaalzwachtel tijdens het aanleggen. Dat bereikt men door bij het leggen van iedere slag evenveel rek te geven aan de zwachtel.
• De zwachtel 2/3e laten overlappen bij iedere slag en de afstand tussen iedere slag gelijk houden zorgt voor een gelijkmatige verdeling van de druk en voorkomt stuwing in het aangedane lichaamsdeel.

Een drukverband mag nooit om tenen of vingers worden aangelegd, hierdoor worden de slagaders dichtgedrukt en kan de zuurstofvoorziening in de vinger of teen in het gedrang komen.

In de richting van het hart zwachtelen

Om stuwing in de ledematen te voorkomen dient men bij het aanbrengen van een zwachtel altijd in de richting van het hart te zwachtelen. Men begint dus aan het uiteinde van de ledemaat (distaal) en werkt naar het lichaam toe (ofwel 'in de richting van het hart' of proximaal). Dit voorkomt dat bloed in de aders opgestuwd wordt tegen de kleppen in de aders. Daarnaast voorkomt men dat de afvoer van aderlijk bloed gestoord raakt, terwijl de aanvoer van slagaderlijk bloed door blijft gaan. Een gelijkmatige verdeling van de druk voorkomt ook stuwing.

Ontspannen houding

Zorg ervoor dat het slachtoffer het gekwetste ledemaat tijdens het zwachtelen ontspant. Immers, wanneer het slachtoffer de spieren in het lichaamsdeel aanspant kan de drukverdeling van het verband veranderen. Een gewricht wordt altijd in neutrale stand ingezwachteld, dat wil zeggen in de stand waarin het ontspannen is en de omliggende spieren ontspannen zijn. Dit wordt ook wel de fysiologische stand van het gewricht genoemd. Zorg er ook voor dat je als hulpverlener de juiste houding kiest. Maak het jezelf gemakkelijk en zorg voor optimale werkomstandigheden, leg vooraf alle benodigde materialen klaar en leg aan het slachtoffer goed uit wat je gaat doen.

Zwachtel en verbandtechnieken

Zwachteltechnieken zijn zowel toepasbaar bij het aanleggen van een wonddekverband met een hydrofiel elastische zwachtel als bij het aanleggen van een (wond)drukverband met een ideaalzwachtel. De meeste zwachteltechnieken worden in een verband gecombineerd gebruikt om het verband zo functioneel te maken. Ofschoon er verschillende namen in de verschillende leerboeken gebruikt worden voor de zwachteltechnieken, zijn er een aantal basistechnieken te onderscheiden.

Starten met een verband

Om te voorkomen dat een juist aangelegd verband aan het begin losschiet of verplaatst wordt de het begin van de zwachtel schuin gelegd bij de aanvang van het verband. Vervolgens wordt de eerste slag rondom (of circulair gelegd), waarbij het flapje van de zwachtel dat uitsteekt wordt omgevouwen en vervolgens een nieuwe winding wordt gelegd. Vervolgens start men met het zwachtelen volgens een van de onderstaande verband technieken.

Circulair zwachtelen of circulairverband

Bij circulair zwachtelen of rondom zwachtelen worden de slagen over elkaar heen gelegd, het verband wordt daarmee net zo breed als de gebruikte verbandrol is. Een circulair verband wordt zelden aangelegd omdat dit zelden functioneel is. Wel wordt bij het aanleggen van de meeste verbanden circulair gestart en worden ook een dubbele slag gelegd bij het starten en eindigen met synthetische watten bij een drukverband. Soms legt men een circulair verband aan rondom het hoofd om een gaasje te fixeren.

Spiraal zwachtelen

Het spiraalverband door middel van spiraalzwachtelen is het meest gebruikte verband voor zowel het wonddekverband als voor het drukverband en wonddrukverband. Bij deze techniek start men met 2 slagen circulair waardoor het verband wordt vastgelegd, vervolgens gaat men 2/3 overlappend doorzwachtelen, waardoor er een laag met een dikte van 2-3 lagen komt te liggen over het steriele gaas of de synthetische watten. Deze dikte geeft een goede bescherming van het onderliggende en zorgt dat er geen vuil in de wond kan komen. Men eindigt het verband ook met twee slagen circulair alvorens het vast te leggen met kleefpleister.

Het kruisverband of scharnierverband

Het kruisverband of achtvormig zwachtelen is een techniek om een scharniergewricht te verbinden. Zo wordt deze techniek gebruikt bij gebogen lichaamsdelen, zoals bij het zwachtelen rond de enkel, knie en elleboog. Onder andere het drukverband om de enkel/voet en het drukverband om de elleboog/drukverband om de knie maken hier gebruik van. Dit verband wordt soms ook het scharnierverband genoemd. Dit verband toont gelijkenissen met de vissengraat.

Recurrent zwachtelen

Het recurrent zwachtelen wordt gedaan op stompe lichaamsdelen, zoals bij het amputatieverband na een amputatie van een lichaamsdeel. De zwachtel wordt over de stomp geslagen en vervolgens slaat men op enige afstand van de stomp de zwachtel om en gaat in een hoek van ongeveer 180 graden weer terug over de stomp. Ook hier geldt dat men dit doet met 2/3e overlapping, zodat de stomp dakpansgewijs wordt afgedekt.

Uitgebreide informatie over verbandtechnieken is te vinden in:

• Verbandleer en kleine ongevallen, Het Oranje Kruis (Thieme Meulenhoff, 2009) (ISBN:9789006920192)
• Verbanden en verbinden, Reeks Vaardigheden in de Geneeskunde, WCL Robroek en G. van de Beek (ISBN:90-77201-10-6)