Onderkoeling: verschil tussen versies

Versie van 22 aug 2013 om 16:27

Onderkoeling of hypothermie is een lagere centrale lichaamstemperatuur (kerntemperatuur) dan voor een individu normaal is. Indien de kerntemperatuur onder 35°C zakt spreken we van hypothermie. Een temperatuur tussen 32°C-35°C wordt lichte hypothermie genoemd, tussen 30°C-32°C matige hypothermie en bij een temperatuur onder de 30°C is er sprake van een ernstige hypothermie.

Als gevolg van het dalen van de lichaamstemperatuur nemen de ademfrequentie en de hoeveelheid bloed die door het hart wordt rondgepompt af, terwijl ook de zuurstofbehoefte in de weefsels afneemt als gevolg van afname van het metabolisme. Tot op zekere hoogte is dit een win-win situatie omdat zowel de behoefte aan zuurstof als de aanvoer ervan afnemen. Het verminderde metabolisme zorgt voor een zekere bescherming tegen schade door zuurstoftekort tijdens een periode van onderkoeling. De lichaamstemperatuur mag echter niet te ver zakken. Bij een lichaamstemperatuur lager dan 23°C zijn geen overlevenden beschreven.

Hoe ontstaat onderkoeling?

Het menselijk lichaam verbrandt de hele dag en nacht door energie om zijn basale functies (homeostase) te vervullen. Tijdens deze verbranding komt ook warmte vrij. Deze warmte gebruiken we om onze temperatuur huishouding (thermoregulatie) op peil te houden. Onderkoeling ontstaat wanneer de warmteproductie van ons lichaam niet voldoende is om de kerntemperatuur op peil te houden. Dit kan komen door een verminderde productie van warmte of een verhoogde afgifte.

Warmte wordt afgegeven via een aantal routes, straling (radiatie), luchtstroming (convectie), geleiding (conductie), en verdamping (evaporatie). Wanneer warmteverlies via een of meer van deze routes de productie overstijgt kan men onderkoeld raken. Onderkoeling kan dus voorkomen als het koud is buiten, maar ook bijvoorbeeld als iemand nat is (evaporatie, convectie en conductie) (Drenkeling),iemand na een ongeluk op straat ligt, of als iemand zich heeft ingespannen en daarna teveel warmte kwijtraakt (warmte- en koudeletsels).

Oorzaken van onderkoeling kunnen onder andere zijn:

• Afname van de warmteproductie door inactiviteit, medicatie, slechte conditie en schildklierziekten.
• Toename van de warmte afgifte of warmteverlies door dunne kleding, natte kleding, onderdompeling in water, brandwonden, alcohol-gebruik, vasodilatatie. Deze factoren kunnen zowel in het lichaam zitten, als daarbuiten (denk aan kleding).
• Gestoorde regulatie van de lichaamstemperatuur door medicatie, alcohol, drugs, shock, oudere leeftijd.
• Omgevingsfactoren zoals koud water, koude omgevingstemperatuur, wind.

Hoe herken je onderkoeling?

De symptomen van onderkoeling zijn divers. Het enige definitieve symptoom is een lage lichaamstemperatuur in de kern. Daarnaast kan er sprake zijn van rillen, sloomheid of sufheid, trage hartslag en ademhaling, slaperigheid en bleke huid. Rillen kan ook afwezig zijn, wat een teken is van sterke onderkoeling, alsmede een trage hartslag (bradycardie) en ademhaling (bradypneu).

(NB Onderstaande tabel is concept, nog niet geheel correct)

Meten met een thermometer in het oor of rectaal is het meest betrouwbaar. Meten in de mond of onder de oksel is zinloos.

Hoe voorkom je onderkoeling?

Onderkoeling kan voorkomen worden door de straling, luchtstroming, geleiding en verdamping tegen te gaan. Dit doet men door een goede isolerende laag kleding aan te trekken, en natte kleding uit te trekken.

Eerste Hulp bij onderkoeling

Doel van de Eerste Hulp bij onderkoeling is voor de eerstehulpverlener het voorkomen van verder warmteverlies en daarmee een verdere afname van de lichaamstemperatuur. Als EHV-er kun je alleen passieve maatregelen nemen om de lichaamstemperatuur weer op peil te brengen, het lichaam moet zelf de warmte die het nodig heeft om weer warm te worden produceren. Je voorkomt met je maatregelen alleen verder warmteverlies. De eerstehulpverlener moet het onderscheid maken tussen een lichte/milde onderkoeling en een ernstige onderkoeling. Indien het slachtoffer niet meer rilt en niet meer klappertand is er sprake van een ernstige onderkoeling en moet professionele hulp worden ingeschakeld.

• Benader het slachtoffer met de ABCDE-methodiek
• Voorkom verder warmteverlies door:
  • Natte kleding uit te trekken en het slachtoffer goed af te drogen. Ga indien mogelijk naar een warme ruimte. Bij ernstige onderkoeling wordt kleding niet uitgetrokken. Dit leidt tot overmatige beweging. Het slachtoffer wordt met kleding en al ingepakt.
  • Het slachtoffer in te pakken in dekens. Ideaal gezien heb je minstens 2 gewone (wollen of fleece)dekens en 2 isolatie dekens (ook wel reddingsdeken genoemd) (zilver binnen). Het uiteindelijke principe is dat alle ledematen en het torso en hoofd apart worden ingepakt in een isolerende laag die de verschillende routes van warmteverlies afsnijdt. Er zijn echter vele verschillende methoden om dit te bereiken. Ook kunnen er meer dekens en isolatiedekens gebruikt worden, 2 van elk is echter het minimum. Belangrijk is dat het hoofd zo goed mogelijk wordt ingepakt, men verliest een groot deel van de lichaamswarmte via het hoofd. Laat mond, neus en ogen vrij.
  • Voorkom dat het slachtoffer onnodig bewogen wordt. Beweging zorgt voor verplaatsing van het koude bloed uit de ledematen naar de centrale circulatie, hierdoor daalt de kerntemperatuur nog verder. In het ergste geval kan dit leiden tot hartritmestoornissen (ventrikelfibrilleren) en een plotselinge circulatiestilstand. Daarnaast is het hart bij onderkoeling mogelijk gevoeliger voor beweging en zal sneller in een hartritmestoornis geraken.
  • Voorkom warmteverlies door wind. Scherm het slachtoffer goed af en probeer met name het hoofd zo goed mogelijk te beschermen tegen de koude.
• Waarschuw bij tekenen van matige of ernstige onderkoeling (afwezigheid van rillen of klappertanden is een teken van een ernstige onderkoeling!) professionele hulpverleners.
• Controleer regelmatig de vitale functies en de lichaamstemperatuur met een thermometer.
• Warm een slachtoffer met een matige of ernstige onderkoeling nooit actief op!

Belangrijk is om het slachtoffer geen alcoholische dranken te geven. Alcohol geeft namelijk een vasodilatatie (verwijding van de vaten) in de huid waardoor het slachtoffer wel een warmer gevoel krijgt, maar in werkelijkheid nog sneller afkoelt! Het geven van warme dranken als thee of soep zijn (mits het slachtoffer aanspreekbaar is en het zelf tot zich kan nemen) wel aan te bevelen.

Zet een onderkoeld slachtoffer niet onder een warme douche of in een warm bad, hierdoor gaan alle vaten in de huid openstaan en zal de bloeddruk vrij plotseling dalen, er kan dan een collaps met bewustzijnsverlies optreden. Wrijf het slachtoffer niet warm, dit kan leiden tot beschadiging van de huid en verder warmteverlies omdat de vaten in de huid gaan openstaan en er nog meer warmte wordt afgevoerd. Wees voorzichtig met gebruik van kruiken, dit leidt gemakkelijk tot brandwonden omdat het slachtoffer de temperatuur niet goed kan waarnemen.

Een speciale houding om warmteverlies tegen te gaan in het water is de HELP-houding.

Hypothermiepakket aanleggen

Benodigdheden:

• 2 wollen dekens (indien beschikbaar)
• 4 Isolatiedekens

Uitvoering:

• Leg een isolatiedeken schuin neer, met een punt naar het hoofd en een punt naar de voeten.
• Leg hier bovenop een normale deken op dezelfde manier.
• Leg een aluminiumdeken recht neer over de rest heen.
• Leg daar overheen een aluminiumdeken en een gewone deken tot okselhoogte
• Leg nu het slachtoffer, zonder natte kleding, op het gehele pakken.
  • Vouw nu het rechte pakket dicht zonder de armen.
  • Vouw nu de armen en het hoofd in de driehoekige gedeelte.
• Mogelijke risico en/of complicatie zou kunnen zijn: Oververhitting of de ABCD gaat achteruit, zonder dit direct te merken.

Bronvermelding

Op deze pagina is onder andere gebruik gemaakt van de volgende bronnen:^[6][7]

1. ↑ Handleiding Instructeurs Eerste Hulp, bij 26ste druk, 2e oplage (Het Oranje Kruis, 2011)
2. ↑ http://www.wvz.vuurwerk.nl/onderkoeling.html
3. ↑ http://nl.wikipedia.org/wiki/Hypothermie
4. ↑ Cold Injury Guidelines (State of Alaska, 2005), [1]
5. ↑ Emergency Medicine, Sixth Edition, Anthony FT Brown (Hodder Arnold Education) ISBN 978-1-444-12013-4
6. ↑ Het Oranje Kruis Boekje, 26ste druk, H. van der Pols (Het Oranje Kruis, 2011) ISBN 978-90-06-92171-7
7. ↑ ATLS: Advanced Trauma Life Support Program for Doctors, 8th Edition, American College of Surgeons (American College of Surgeons, Chicago, 2008) ISBN 978-1-880696-31-6